
Aqueu sistèma de recèrca ràdio li permete de trobar lo tresaur vidant d’aquélei bauquièras. Sota un tapís d’espinas grisas, la vaquí la tartuga ! La naturalista dau Conservatòri d’Espacis Naturaus de Provença trai la cauquilha verda, jauna e grisa, pas mai larga que sa man. Pegada amé de resina, un pichon carrat emerga, es lo receptor que li siguèt pausat fa dos ans.
Pesada, mesurada, sotamessa a tot plen d’operaciens, la tartuga vai ben. Un còup remplit son « bulletin de santat », la polideta es tornada sota sei romis, tant esconduda coma avans sa descubèrta.
E vau mièlhs l’ escondre . La tartuga, la sola tartuga de tèrra francesa, se pòu trobar qu’aquí, levat de Corsega, sus quàuquei miliers d’ectaras de la plana dei Mauras, e pas mai. E s’en tròbon pas fòrça.
« Benlèu que son tres per ectara, maugrat que l’espècia aparepas un territòri còntra sei paris » revela Marc Chaylan, dau Centre d’Ecologia Foncionala e Evolutiva (UMR 5175 a Montpelhier). Mena d’estudis demograficas, aqueu zoologista, que li perméton de dire que la tartuga es rara.
Urbanisme galopant, reconquête forestière, pratiques agricoles et ignorance du public contre la tortue

« Aparar la tartuga es aparar son mitan dins una plana onte se créon de rotas qu’afavoríson son escrachament, onte l’urbanisme d’en pertot va destrúger son abitat, onte agricultors e boscatiers trabàlhon d’un biais totjorn mai mecanisat que la rompe totjorn mai » ajusta Frederic Petenian, que baileja lo programa Life a l’Arpe.
« Còntra la tartuga, l’ ignorança dau monde es lo premier auvari» nos dirà encara Claudi Holyst.
L’Arpe mena despuèi tres ans un programa europeu, Life nature, que vòu dire L’Instrument Financier pour l’Environnement. 2,7 M€ a mitat pagats per l’Unien Europea, per crear un mitan favorabla a la tartuga.
Fau durbir l’espaci onte tròup d’ombra concentra tótei lei bèstias dins lo maquís esclairat, crear de lònas, que la tartuga a besonh d’aiga, plantar de baranhas entre espacis dubèrts e sarrats…
Li a tota una tièra de mesuras qu’an endralhat lo CEN, l’Estacien d’Observacien dei Tartugas de Gonfaron, lo Soptom, que fa visitar lo famós « vilatge dei tartugas de Gonfaron », o encara lo Conservatòri dau Litorau e l’Ofici de la Cassa.
L'Union Européenne finance la moitié du programme de protection
De flyers e una polida brocadura n’en díson mai sus l’ecologia e lo biais de respectar la tartuga.
E l’Arpe, que presida la conselhièra regionala Annabelle Jaeger l’a vouguda en francés, anglés, e provençau, dins lei varietats varesas en en grafia mistralenca, am’ una traduccien que l’Arpe a confiat a Alan Barthélemy que corregisse mai que d’un article d’Aquò d’Aquí, e a Jan-Luc Domenge, que son òbra de collectatge es pron coneissuda.
Una bèla garantia d’un provençau just e pròche d’aqueu que parla l’ultima generacien de locutors naturaus.
Ja l’Arpe l’aviá fa, en grafia classica, per l’autre programa Life que pertòca Provença, aqueu de la Vipèra d’Orsini a la montanha de Lura.
Se per lei naturalistas, aquela brava tartuga se ditz d’Hermann, dau nom d’un de sei descriptors en 1789, lo monde au nòstre l’aurà jamai que nomat « tartuga », o « tortuga », bòrd que de tot biais, èra la soleta.
Onze ans pour procréer, soixante ans de vie si les girobroyeurs passent au large

Es un argument pereu, per limitar aquéleis ostaus que se bastísson d’en pertot sens politica d’ensèms.
Au moment que lei dos tèrç dau programa Life son realisats au pè dau massiu dei Mauras, es ora de faire mai coneissença am’aquela tartuga e seis empachas.
D’un pes mejan de dos quilos e mièg, resta esconduda en ibernacien tre la fin de l’automna e quasi fins qu’a l’estiu. Lei joines que creban l’uòu amé lei pluejas de la fin d’estiu son segur lei mai fragiles.
Fèinas, reinards e taissons s’en regàlon. Mai son lei chins que fan lo mai de degalhs. E amé la reconquista dau bòsc, lei singlars,totjorn mai nombrós, devènon perilhós : l’ombra creissenta constrenhe lei tartugas a s’acampar dins lei mémeis endrechs, onte lo singlar s’acostuma a lei destraucar, puèi.
Se la tartugueta arriba a subreviure, a onze ans començarà de far d’uòus, puei viurà jusqu’à seissanta ans, se lei trissaires dei boscatiers o lei araires dei tractors la túon pas tròup lèu.
La negacien de la natura amé la conquista deis ostaus d’en pertot aviá endralhat la perda de la tartuga. E aquélei condiciens explícon qu’ara es la natura constrencha qu’amenaça l’espècia.