La frucha d’un còp èra

Mai d’un cop se ditz que la frucha venduda al mercat o al supermercat a pas pus de gost, que n’i a pron de totjorn veire de Golden qu ‘es pas gostosa… e que los poms que manjavem quand eriam pichots en cò de nostra grand èran melhors.
 
Es vrai que la frucha tenguda al supermercat es pas sovent de bona qualitat e per lo gost, e per totes los produchs quimicas qu’an reçauputs per la menar bèla e la faire se conservar… Mai per qual s’en vòl  balhar la pena, es possible de trapar de bona frucha, e mai dins las varietats modernas…

D’en prumier, i a de varietats qu’an de problèmas agronomicas : son fòrça longa a portar de fruchs aprep la plantacion, qu’ora son joves, o l’aubre dona de frucha un an sus dos, o la varietat es trop sensible per de malautias coma la tavelura.
 
E puei, i a de fruchs que son malaisats de comercialisar, pòdon èsser trop pichòts, o pas se conservar, o èsser trop fragils per èsser transportats, o lo gost es pas trop famós (tot çò qu’es vièlh es pas forçament bòn).

Enfin, i a fòrça usatges de la frucha que se fan pas pus, de segur per las varietats de coire… e i a força varietats que son pas conegudas, de produccion minoras, que se pòt pas faire de publicitat…
 
A passat temps, cada canton vivia en quasi autarcia ; avia sas varietats, ben adaptadas a las condicions de sol e climaticas, amb d’usatges particulars : i avia de varietats per la taula, ditas de cotel, e de varietats de coire. N’i avia per l’estiu, l’automn o l’ivern, de varietats que se conservan fins a las Pascas per los poms o a Nadal per de rasins. Ara amb las cambras fredas de bonas varietats de poms se pòdon conservar mai d’un an.     

Los gents, eles tanben an  cambiat de costumas : cal saup, a l’ora d’ara, crompar de peras, las faire madurar e las manjar plan gostosas ? O alara se perd la tradicion de faire de preparacion especialas : se fa pas pus de pan-pom, de pan-pera o de pan-codon….
 
A l’ora d’ara, se cultiva un pichòt nombre de varietats de cada espècia, que son productivas, que fan de gros fruchs e que son coneguda del mercat international…, e aital, las vièlhas varietats disparéisson pichòt a pichòt. Es çò que se dis l’ « erosion genetica ».

Aquelas varietats fan partida del patrimòni nòstre. Son importantas de mai d’un biais :

D’abord, fan partida dal patrimòni genetica, de la diversitat biologica. Totes aquelas varietats son diferentas las unas de las autres, son geneticament diferentas. Es dins aquela sèrva que los cercaires de l’INRA (Institut Nacional de la Recerca Agronomica) e los que travalhan a l’amelhoracion de las varietats cutivadas, pòdon trapar de caractèrs interessants per lo fruch, forma, talha, color, jus, data de maduracion, conservacion… e per la cultura, vigor, rusticitat, data de las flors, resisténcia als parasitas… E coma sabèm pas de qu’uns gènes aurem besonh deman, cal conservar lo mai de varietats que podèm.
 
D’en second, las vièlhas varietats fan partidas dal patrimòni cultural, representan un capitau unic e fòrça diversifiat que deu èsser conservat. Se preserva lo patrimòni architecturau, las obras nascudas de l’industria dals òmes.

Cal preservar tanben las varietats que vènon de la seleccion faita per de païsans, de jardiniers, de monges… de sègles de temps. Demai tot un saber popular es ligat amb aquelas varietats localas : sus la cultura dals aubres (de varietats se pòdon faire naut en altituda, d’autres pas, d’espècia supòrtan la secada…), sus la recòlta, pus o mens tardiva, sus la conservacion (la frucha d’estiu se conserva pas s’es pas transformada, e i a de menas diferentas per gardar la frucha d’ivern…), sus l’utilisacion de la frucha, per manjar a taula, per coire, per confir, per secar, per faire d’aigardent, o d’òli, per de fèstas (los desserts de Nadal)…

Dal punt tres, aquelas varietats d’un còp èra pòdon aver un interèst economic uei. A l’ora ont se recerca de produch dal terrador, a l’ora que lo monde n’en a pron de manjar la meteissa causa dins la restauracion colectiva o rapida de las vilas dal monde, a l’ora que se vòl de produchs de qualitat, qualques ancianas varietats pòdon èsser interessantas.

Dins las Aups Nautas, avèm estudiat de varietats que semblan prometosas : pom Ponchuda de Trescleou, pera Sartela (veire encart)…
 
Lo punt quatre, es de parlar de païsatge e d’ecologia. Dins las Aups dau sud, los aubres fruchiers se trapavan dins doas menas de situacion : dins de « prat-vergier » (amb de pradas a vacas) o « d’ort-vergier », dins lo fons de las valadas o a costat dals vilatges o de las bòrias, a d’endrechs ont i a d’aiga per aigar…, e puei dins los endrechs secs.

Aquí, se pòt pas plantar de  fruchiers, que se i a pas d’aiga, los aubres podràn pas s’enrasigar. Dins aqueles endrechs de secadura, i a d’espècia salvatjas que crèisson naturalament coma los  perussiers , o los Prunus (ametliers…) ; se ne trapa dins las baranhas o dins los bòscs e se pòdon entar amb de varitats de consomacion, çò que los pastres fasián d’aise. Aital, se pòt trapar sus los camins de las fedas, de periers de Cremesina o de Reiala o tant d’autres varietats.

Mas aqueles aubres fruchiers que fan lo païsatge son en trin de disparèisser ; los aubres qu’embaran lo passatge dals tractors son desrabats, i a pus degun que s’ocupa dals fruchiers dins las baranhas.. . Se sap que los aubres dins las pradas son fòrça important per d’espècia d’aucèls e per tota una biodiversitat que i se trapa dins los prat-vergiers.

Avec l'aimable participation d'Eric Possenti (traduction du français à l'italien).