L’èr polluit passa lei frontieras sensa empachas

L’Euròpa e la Mediterranèa son corredor d’invisiblas polluciens, que s’amolonan e se mesclan am’aquelei que produson dejà a bòudre lei ciutats de la riba de Mediterranèa, tant au nòrd coma au sud.
 
 
« D’estudis au Pakistan en particulier, per exemple, nos an fach veire que l’ èr dins leis ostaus es lo premier « tuaire » dau país ; e l’èr dau defòra ne’s lo cinquen» que ditz Malzene Malkawi, expèrt de l’Organisacien Mondiala de la Santat. Ne’n disiá tant e mai ai Jornadas Mediterraneanas de l’Aire, qu’èron organisadas lei 18 e 19 de novèmbre, a Marselha.
 
E l’expèrt d’ajustar que, « de veire lei corbas dei rares estudis fachs en Egipta, saubretz que la pollucien automobila vos clafisse lei paumons de poussas quimicas de mens de 2,5 microns, tant pichonas coma perilhosas».
 
Aquelei polluciens barrutlan de China fin qu’en Euròpa, e d’Africa en Grècia, onte lei vents d’arenas se fan sentir un jorn sus tres. « Lei vents dau Saharà nos menan mai que d’un còp la pollucien dei vilas dau Magreb, dau temps que lo Piemont expòrta lei sieunas a Niça » sotalinha Xavier Villetard, un dei directors d’Airpaca, l’associacien que baileja tota la susvelhança de l’èr, en Provença e a Niça. 

E lo meme d’apondre qu’ « avèm meme poscut destriar la pollucien que nos es venguda a la prima passada, de l’azòte dei tèrras facturadas de Russia ! » L’auriam aguda dins lo nas, mai un pauc mens qu’a París e qu’a Lion.
 
Ges de gabian per barrar lo camin ai multiplas e complexas polluciens atmosfericas. Lei massas d’èr cargadas passan sensa constrenchas d’un país o d’una regien a l’autra. « Li a de jorns que lei vents vos fan passar lei gas produchs per l’aglomeracien de Barcelona fin qu’a la plana de Cerdanha, en Catalonha dau Nòrd. E l’i retomban sota la forma d’ozòne, ben acide per lei paumons », que rapòrta Anne Fromage, d’Aire Lengadòc Rossilhon.
 
E d’un autre latz, Arpa, un organisme qu’eu espincha la pollucien en Vau d’Aòsta, dins leis Aups Italianas, capta oxides d’azòte e benzena, que se garçan ben dei 4807 m dau Mont Blanc, e que vènon de la Vau rodanenca.
 
Au sud, es pièger encara. Lo Caire, la capitala d’Egipta, vèn de subvencionar la crompa de taxis electrics per assajar d’abaissar lo nivèu de particulas quimicas dins una ciutat onte, nos lo dison pas lei jornaus, la pollucien a segur ben mai tuat que revoluciens e còntra-revoluciens.
 
Pasmens la cooperacien es pas au rendètz-vos entre Nòrd e Sud, per relargar lo colàs dei vilas dau Magreb e d’Arabia. « Pas mai d’1,5% dau budget medirerranean sus la relacien èr-santat es consacrat ai recèrcas au sud » que nos ditz encara Malzene Malkawi. Pasmens, amé mai de 200 partidas per millions de poussas quimicas per chasque mètre cubat d’èr, l’Oest de Mediterranèa es l’endrech au monde onte la pollucien es la mai importantas ais ciutats.

Lo programa Charmex, segur, assaja de saupre de monte vènon lei polluciens, e monte van. E d’avions clafits d’aparelhs de mesuras s’envòlan de Solenzara, en Corsega. « Mai avèm ges de club internacionau d’expèrts per ne’n parlar e assajar de faire frònt davant leis autoritats internacionalas » regreta Domenja Robin, lo director provençau d’Airpaca.
 
En veritat, per eu, l’auvàri vertadier es ben que « nòstrei regiens mediterranèas son expausadas a totei lei problèmas : sensiblas a l’urbanisacien que s’espandís, dins de vilas onte totei an una cultura de la veitura ben prefonda ; e onte lei pòrts – va diam pas pron – son de polluaires màgers en meme temps que lei mai gròs deis industriaus que nos fan viure».
 
Fa quatre ans, lei ciutats-pòrts, talas que Marselha, Tessalonica, Barcelona et Gèna (on dit Dzèna en ligure et on a toujours dit Gèna en provençal), an trabalhat de cotria an’un estudi europenc, que dison Apice. Vèn de rendre sei resultats : aquelei pòrts te polluisson sa practica e sei trabalhaires, premier, e tanben sa ciutat quand ne’n son tant pròches coma a Barcelona o Tessalonica.
 
 
E aqueu de Barcelona a decidat d’electrifiar sei cais, bòrd que s’es avisat que lei batèus, en particulier de crosieras, gardavon sei motors atubats tot lo temps de son sejorn, e que cremavan de fiol ben lordàs.

Aqueleis estudis passan totei o quasi per l’Unien Europenca, coma la cooperacien que leis entraïna. Mai vaquí qu’aquela, per lo premier còp de son istòri, veirà descréisser son budget, entre 2014 e 2020. Es leis Estats que l’an demandat.
 
Ultim apèu a projèct, SH’R devriá implicar leis malhums de susvelhança de l’èr de Provença, Piemont e Aosta, per armonisar lei mesuras que totei prenon. « Coma aquò deman podrem modelisar lei nívols de pollucien que passan aquí o ailà » ditz Manuela Zublena, encargada de missien a l’Arpa vaudotina. A l’orizont, la premiera meteò europeana de l’èr, encara fosca, se pòu imaginar!
 
De l’autre costat de la mar, a Tripoli, alòr que la vila conèis una situacien de quasi guèrra civila despuei qu’aquela de Siria escoba de populaciens au Liban, la municipalitat pasmens vèn de crear un projèct de governança èr-santat. « Sus aquela questien an poscut acampar de bailes de totas confessiens e partidas de la ciutat, bòrd que pertòca tot lo monde » insista Vincent Wallaert.
 
Aqueu director dau projèct Avitem (naissut de la Banca Mondiala), a Marselha, a creat un malhum de vilas per veire coma l’agençament dau territòri podriá entraïnar un èr mai sanic. « Li siam amé Marselha, Valencia, Tripoli e Aqaba. Aquela darniera ciutat es en trin de desplaçar son pòrt industriau per l’aluenchar da la vila, qu’aqueu la polluissiá de tròp. E Valencia monta un sistèma per carcular la pollucien au dintre de seis escòlas ».
 
Es exactament aquò que li a renonciat lo mes passat Segolène Royal en França. Tròp car per l’Estat que voliá faire pagar lei comunas. A l’ora de la descreissènça budgetària, lei pichonas avián renat. La marmalha, saubrem pas ce que respirarà…

Article écrit avec les précisions lexicales d'Alain Barthélemy-Vigouroux.