« Dau biais que l’Estat espanhòu nos a bacelats ! »

Lei platanas avián jamai vist tant de monde d’un còp a l’intrada dau licèu San Josep, entre quartiers de l’Eixample e Poble Sec. Tre lei nòuv oras, dimenge 9 de novèmbre, sota leis imòblassàs, tres cents Barcelonencs i esperavan la dubertura dau burèu de vòta quasi improvisat.
 
Sensa tieras d’electors – detengudas per l’Estat qu’enebissiá la « Votaciò » - tot un sistèma de benevòls s’es bastit en doas setmanas. D’uns son assetats darrier son ordinator a l’intrada per verifiar l’identitat dei ciutadans que se son fach conéisser ; d’autres reston a-de-rèng davant leis urnas de carton, produchas a la lèsta bòrd que leis abitualas tanben èron sota clau d’Estat…
 
Dins la cort grisa de l’escòla, vaquí Antoni ; d’aperaquí cinquanta ans, es metge dins lo quartier. Deviá assegurar lei secors, mai coma degun a fach de malaise… Ara dona d’explicas au monde qu’arriba en massa, am’a la man son bulletin blanc. « Se vòstre nom comença per B, vesètz, aquela pòrta ? Es aquí que votaretz ». E de far vèire dau braç tiblat la bòna direccien an’una vièlha risolenta que sosten una joineta. Aquela tanben votarà.

« Eri pas independentista, mai ai subit totei lei gautàs que l’Estat espanhòu nos a donat despuei d’annadas » ditz Antoni. « Vaquí dos ans, ai bassaculat quand lo Tribunau Constitucionau a decidit de nos faire pagar per aquelei que volian pas aprendre lo catalan a l’escòla ! N’ai agut mon gonfle. »
 

Despuei 2013, quand una familha vòu que sa marmalha seguisse l’escòla ren qu’en castilhan, a la possibilitat de demandar 6000€ a la Generalitat de Catalonha per pagar una escòla privada.

Dins lo public, lo catalan es la lenga de referéncia. Lei Catalans pagan adonc per que sa lenga se transmete plus. « Pauc de gens l’an demandat en veritat, mai au nivèu emocionau, per ieu, siguèt despassat lo lindau de la dolor ».
 
« Me rementa lo temps dau Franquisme, qu’ai coneissut, encara adolescenta », que ditz Dolors, segretària au quartier de Gràcia. « L’Estat nos ditz d’un latz que lo catalan es lenga mòrta, e de l’autre assaja d’empachar son aprendissatge. »
 
Oficialament, aprendre la lenga dau país auriá la consequéncia de faire mau parlar e escriure lo castilhan. « Segur qu’arriba pas, que sensa lo castilhan, degun pòu se despatolhar au quotidian aquí ; mai chascun vòu que lo catalan siegue la lenga oficiala ».
Lo ministre espanhòu de l’Educacien, José Ignacio Wert concentra lei criticas. Eu qu’a dich a la fin de 2012, qu’auriá a « ispanisar leis estudiants catalans ». E s’es endraiat en practica sus aqueu camin.

Pasmens lo sentiment independentista deu pas qu’a la politica de decatalanisacien agressiva d’aqueu personatge. « Es un amolonament de causas que pòu l’explicar » ajusta Laia, la collèga de Dolors, « que vòlon tot d’un còp impausar la lenga castilhana en Catalonha, leis signes de sa cultura, amé sei nòrmas socialas e economicas… »
 
Ansin, aquelei darriereis annadas, l’Estat espanhòu a pas mancat de desvestir a chapauc la Catalonha dei fondamentaus de sa democracia locala. Encara en 2012, per de resons oficialament budgetàrias a reformat la representacien dei collectivitats de mens de 20 000 abitants. 

Sei representants, ara, son quasi plus indemnisats. « Son aquelei pichonei vilas onte lo catalanisme es lo mai fòrt », que nos disiá, fa gaire, un aut foncionàri de la Generalitat.
 
Au Centre d’Afrairament Occitanò-Catala, d’onte parlan Dolors e Laia, la nuech es tombada. Un cors d’occitan s’alestís. L’escrivan Manel Zabala a acampat seis escolans adults, per una discutida am’Aquò d’Aquí. « Fau dire qu’en generau, a Madrid nos pòdon pas veire coma de monde normau » que m’assegura. « Mei libres son traduchs en castilhan. Au Mexic lei criticas s’interessan a sa qualitat literària ; mai a Madrid veson que lo Catalan que siáu e se foton ben de tota questien literària a mon prepaus ».
 
« I a tant pauc de respect que, per ieu, l’independéncia seriá lo biais de parlar enfin en tota egalitat amé l’Espanha » assegura de son costat, Xavi, bòna tèsta de professor tranquila. « Vivèm una situacien anormala despuei 300 ans (lo país siguèt conquistat en 1714, Ndlr) e devèm suportar una Espanha que son biais de pensar es diferent dau nòstre. Vòli pas deman de frontieras fisicas, mai am’una independéncia reconeissuda, nos serà mai facil d’èstre respectats coma d’egaus ».

Au tresen niveu d’aquel ostau public d’associaciens, alentorn de la taula, trobarem degun per aparar  l’idèa d’una Catalonha maugrat tot espanhòla. Un sentiment que retrobam legissènt la pressa catalana. Pas un títol que siegue pas prò-independentista dins Ara.cat, l’Avui o meme lo populari El Periodicó Alòr que la pressa madrilèna de son costat bacèla cada jorn que lo « referendom es inutil », e dona largament la paraula a la capoliera dau Partit Popular, Alicia Sanchez-Camacho.

Per aquela, ges de nuanças, « aquela votason es una farça ! », qu’a pasmens racampat dos milions un quart de galejaires lo 9 de novèmbre. Fau pas li parlar de referendom, existís pas, maugrat que demande a tota fòrça que son instigator siegue deferit davant la justícia. Reclama la tèsta d’Artur Màs, lo president de la Generalitat de Catalonha.
 
Mai perqué tant d’òdi ?
 
Agusti repren la paraula au Caoc : « M’es arribat de parlar catalan dins un taxi, lo menaire l’a arrestat per nos faire descendre… E meme una chata de rescòntre, un còp qu’a aprés qu’èri Catalan, s’es defugida… Es que seriam de bèstias infectadas ?»

Pasmens, d’entendre lei politics espanhòus encanhats a la TV, que vòlon empachar lei Catalans de s’exprimir, sembla que seriá li copar un braç que de laissar votar aquelei que vòlon lo divòrci. Segon mai que d’un a Barcelona, vòlon esperlongar lo maridatge ren que per una questien de dardenas .
 
« Nòstre país manda en taxas 20% de son PIB a l’Estat, qu’en retorna 8% en dotaciens au nòstre » pausa Robèrt, lo joine coordinator dau burèu d’Esquerra Republicana de Catalunya. Sota la Plaça Jaume 1^er, en plen quartier gotic, perseguís, l’independentista de gaucha.

« Nòstre sistèma de santat publica e aqueu d’educacien feblisson per afortir aquelei de Madrid ». La riquessa espanhòla es producha premier per la Catalonha e l’Euskadi, onte l’entrepressa emplega mai, quand la foncien publica recruta dins lei regiens mens industrialas. Leis uns pagan leis autres, pensa mai que d’un Catalan.
 
Au Caoc, Manel lo sotalinha, « tot aquò per pagar la gratuita madrilèna. Quand me’n vau a la capitala, sus cinq peatges d’autorotas, un es pagant. Quand m’entòrni a Barcelona, sus cinq, un es a gratis… pagui lei quatre autres per assegurar la gratuitat au monde de Madrid ».
 
Mai que d’un Catalan va pensa pereu, que seis impòsts aigan lo sistèma corruptiu. « Chasque jorn un novel afaire, après quatre o cinq ne’n tenèm plus lo còmpte, coma s’èra normau » me ditz Esteban, comerçant au quartier deis Universitats.

Alòr que s’alestissiá lo referendom, la filha dau Rèi èra entenduda per un jutge, accusada de frauda a l’impòst. Juan Cotino, l’òme fòrt dau Partit Popular a Valencia, veniá d’èstre entendut per s’explicar sus un mercat passat amé la TV per difusar lo viatge dau Papa Beneset XVI en 2006.

E José Antonio Monago, lo president d’Extremadura, encara un PP, deu justifiar au jutge 32 viatges ais illas Canarias pagats per lo Senat. La mema setmana 612 individús e 95 entrepressas siguèron de frauda a la seguretat sociala, eca. eca. Mariano Rajoy, lo premier ministre PP, dins aquelei jorns, vengut a una convencien de son partit, i costejava vint delegats dau PP au poder, mes en examen per de fraudas o d’actes de corrupcien.
 
E dau temps que tot aqueu brave monde aprofiecha ben de l’impòst dei Catalans, Imma, qu’a degut passar lei setantas ans, plora d’un uelh, assetada sus la radassiera dau metrò, a l’estacien de Barceloneta. « Cataracta, monsur. Fai de mes qu’es coma aquò, e siáu sus una tiera d’espèra. M’operaràn dins un an. Es aquò la medecina publica, pas cara segur, au nòstre ». Pensi ai peatges madrilènas dau Manel…
 
Pasmens lo Tribunau Constitucionau, gàrdia dau dògma d’un Estat per totei, dins aquela fanga, pòu aparéisser coma defensor de la paurilha, ditz Jordi. Aqueu retirat de la restauracien caufa sei setanta-cinc ans au soleu, sus un banc pròche de la Plaça d’Espanya. « L’an passat la Generalitat a votat un tiquet moderator, e per chasca boita de medicaments m’a faugut pagar un €urò jamai remborsat. Lo TC a invalidat la decisien ; gràcia an eu, pòdi me sonhar ! »
 
Lei sceptics son pas totei d’ancians. « Me diràn jamai que de m’empachar de votar es democratic ! » parla net David. Aqueu joine trabalhaire dau bastiment vota dau costat de Granollers, a cinquanta kms au nòrd de Barcelona. « Aquò dich, pas segur que votarai per l’independéncia, bòrd qu’una independéncia de drecha, aquò m’interessa pas ».

David a passat quatre ans a trabalhar quasi au negre. « Mon emplegaire m’a pas laissat la chausida. E quand ai romegat, me siáu retrobat au caumatge, dos ans. A pena que pòdi enfin me relevar, vaquí que la Generalitat taxa lo carburant, ara que me fau bolegar de’n pertot sus lei chantiers. Vos lo disi francament, aquela Generalitat es tant violenta coma l’Estat au niveu sociau ».
 
Robèrt, encara a la permanéncia de l’ERC, se peçuga lei bocas , desolat, quand li rapòrti aquela conversacien. « L’indepéndencia es la condicien necessària, mai bastarà pas. Encara fau que lei Catalans se chausisson una majoritat que cèrca la justícia sociala ». Seguissètz mon agach… la trobarián pas amé lo centre drech d’Artur Màs, ara au poder, maugrat qu’uei tota la classa politica catalana lo sosten.
 
Am’un bèl estrambòrd, a l’escòla San Josep, una granda joina blondeta ven de laissar tombar son bulletin dins l’urna de carton blanc. A sege ans, a la Gemma, l’avenir li sembla un raion de soleu, e un vòte pòu esclairar un país per aquela liceana que se vei dejà trabalhar dins la mòda.
 
Segur qu’amé lei centenas de fàcias risolèntas de tot atge que se crosan entre lei sièis taulas de votason, o dins la cort, mai que d’un podriá i crèire. Eron quasi dos milions a votar "si" dos còps, lo « 9N », dins 1300 bureus coma aqueu. E que, òc, volián l’independéncia per la Catalonha. E que òc encara, volián son pròpri Estat per i arribar.

Article écrit en provençal maritime avec les suggestions d'Alain Barthélemy. Remerciements à Laia, Dolors et Manel pour l'organisation des témoignages reçus au Caoc de Barcelona.