A l’origina cercavi (es una obsession) los mejans de far de l’occitan escrich, al mens lo mieu, una lenga per aqueste temps (non pas pel temps de mon Papet, varianta que coneissi, qu’ai encara dins l’aurelha e la memòria, mas que me servís pas totjorn per viure uèi, e se l’enveja me pren de traduire Bukovski o Houellebecq tanpauc. Coma escriviái de polars (parodics) me podiái pas contentar de la lenga academica o escolara. (Entre parentèsis, los 5 romans policièrs son en provençal central, e foguèron editats 3 còps,lo primièr en fuelheton dins la Marselhesa, los autres còps en cò d’IDECO. Editats e legits : sens dobte es qu’èran legidors).
M’avisèri que l’argòt francés classic adoptava un fum de mots occitans, e que los diccionaris ne disián pas jamai res.
Donc « Que Dalle » èra una crosada per restablir la vertat !
Pel vocabulari corrent, demandèri un jorn a un excellent collèga universitari (occitanista) quant de mots occitans, a son vejaire èran intrats dins la lenga francesa. Me respondèt : « un pichòt centenat ». Vos remandi al libre : Petit guide... », e despuèi n’ai trobat un cinquantenat de mai.
Çò que me semblèt pietadós dins aqueste afar es la posicion dels occitanistas. Que los franceses fagan tot çò possible per despreciar las lengas dichas « regionalas », es « normal, » mas los occitans !
Nos disèm totes interessats per la sociolingüistica e en particular per las recèrcas sus la diglossia. Òsca ! A aqueste nivèl l’Universitat faguèt (e fa) al rèsta un excellent trabalh, totjorn mai fin, mai en detalh, per de parlars de mai en mai especifics. Tala èra la volontat de l’iniciator, Robèrt Lafont. Mas el passèt un còp la recèrca endralhada sus la diglossia a la praxematica.
Pensava sens dobte que sos discípols non oblidarián la contrapartida dels estudis diglossics (lo bilanç un briconèl complasent dels malastres de nòstra lenga), es a dire de la « rebussar ». De far servir nòstra coneissença dels mecanismes de son alienacion per ajudar a restablir l’occitan (los parlars occitans de terren) dins son (lor) ample de Lenga e non pas de simple « dialècte ». Se l’occitan es simplament un dialècte, e mai amb una « s » de plural, perdonatz-me de vos o dire, mas tot lo mond, e mai lo mond tot, se’n fot.
Los occitanistas an causit la facilitat, sèm a pagar lo prètz : sens Lenga occitana, non i a d’Occitania.
Mila perdons, m’engani ! es vertat qu’ara ausissèm : « Occitània » e que tractam doncas un mot sabent (plan recent en occitan) amb aquesta prononciacion, censada mai naturala, coma se foguèsse un mot popular (e dins aqueste cas se deuriá benlèu escriure Occitanha, coma Espanha, Catalonha, Sardenha, Cerdanha que eles son dins la lenga despuèi las originas gaireben....) Lo paure Fèlix Castan disiá « Occitània, coma caganha ».
Çò mai grèu es que sèm pas fotuts de donar un nom corrècte a nòstre quite país, e que dins l’usatge corrent dels neolocutors occitans aqueste mot emblematic servís de referéncia per l’accentuacion tonica dels mots d’origina « sabenta ». E nòstres escolans, (coma lors regents de còps !), de prononciar en còr : geogràfia, pàtria, geològia, poèsia, Sòfia, Natàlia etc...).
Dire que l’estandard es supausat estraçar la lenga !!!
E doncas per rebussar la diglossia, poiriam al mens, sabents coma sèm devenguts, nos avisar que totjorn quand doas lengas son en contacte l’escambi se fa dins los dos senses. A còps inegal, mas dins los dos senses. E mai encara s’agissent de l’occitan que foguèt una lenga longtemps egala al francés, amb un avantatge per nosautres. Sus aquò remandi a un libre (sul francés e sos rapòrts amb las autras lengas de França, l’occitan en particular) que los occitanistas deurián totes legir Une langue orpheline, de Bernard Cerquiglini.
E doncas es important de recuperar çò qu’es passat de l’occitan al francés, puslèu que de se contorsionar per trobar un mot qu’existís al nòstre e que lo francés a copiat. E tanben d’admètre que de còps cal manlevar al francés (e pas solament al francés) çò qu’avèm pas, perque nòstra civilizacion lo coneissiá pas : la grèva (francisme) es pas la cauma. Un grevista (francisme adoptat) es pas un caumaire.
Aquò nos ajudariá tanben a n’acabar amb aquesta plaga de la pratica modèrna de l’escritura. Plan conscients d’emplegar una lenga sens rasics (e sens rasics seriá pas pus una lenga ?) los neolocutors assajan, d’ont mai que pòdon, de trobar de mots diferents del francés. Espèran aital far oblidar lor manca de vocabulari precís, lor sintaxi calcada sul francés, l’abséncia d’idiomatismes pertinents dins lor practica. E donc pas question per eles de dire : far atencion, val mai far mèfi... (qu’es argotic) mas s’avisan gaire qu’es question tanben de nivèl de lenga. Emplegan « bailar » sistematicament en plaça de « donar » (mas « bailar supausa una pacha, un escambi) e parièr per «quèrre » en plaça de « cercar »... coma confòndon « nòu » e « novèl... etc. Mas seguisson fòrt e mòrt, sens reflexion personala, las « preconizacions autorizadas» dels diccionaris que lor conselhan : imatge, catalòg, filosòf e autras fantasias. Oblidan de demandar al Papet que se i referisson e que, o non lor pas jamai parlat occitan (ni patés), o se lor a parlat, riscava pas de dire e prononciar « deman anarem amassa al veloudron amb un amic espeleoulo(K) per veire jogar l’OM ».
Question annèxa . Cossí va que nòstra lenga « unenca jos cinquanta variantas » aja pas de diccionari monolenga, coma tota lenga vertadièra ? Lo sol qu’avèm (despuèi la sortida de 1886) es lo Tresor de Mistral. Mas la partida comuna es... en francés.
Qué pensar de l'introduccion de mots coma quezaco o encara mai recentament de socca entre los mots novèls que cada an fan lor entrada dins los diccionaris del francés?
Fòrt plan, mas fa longtemps qu’aquò se fa. Es totjorn un briconèl sospechós : es la lenga de l’òrra província, mesa en fàcia de la nòbla, eleganta e aristocratica lenga francesa, m’engani, la lenga dels « territòris » (« Zone sud, peuplée de narbonoïdes dégénérés e de félibres gâteux ». Céline). Un pauc mespresós totjorn. Un pauc folcloric (e pas forçadament dins lo bon sens), e de còps inexacte. Tot comptat es un movement qu’es mai dins lo sens occitan-francés que non pas lo contrari. Vertat que lo francés sens l’occitan seriá completament diferent. Los lingüistas franceses son pas al corrent de la diglossia. Se son pas avisats que se lo francés muda a partir del sègle XIV o deu cèrtas « al latin que s’espandís (tot lo mond e mai los que sabián pas legir devián far de latin !) » , benlèu, mas mai que pus a la conquèsta de tota la partida occitana del territòri, e als escambis que se sistematizan alara.