Naoko Sano à Montpellier cet hiver. " se fas la fòto, espèra, que vòli agafar lo badge" (photo MN)
De Bordèu a l’Argentiera e de Clarmont a Montpelhier, fa vint ans que, dos còps l’an son sorrire esclaira discretament acamps, fèstas, eveniments, o taulejadas. Lei peus negres et leis uelhs d’ametlas fan ara partida dau paisatge occitan. E se jamai l’un o l’autre l’a pas vista despuei quauquei mes, un mèl demanda de sei novèlas. Son còmpte Facebook s’emplisse d’amics que demandan : « quand tornaràs ? » Naoko Sano san es « la » Japonesa d’Occitania.
Longtemps a fach que de passar, pron silenciosa, per estudiar nòstra lenga, nòstrei costumas, nòstre revelh. L’invèrn passat, pasmens, la tèsta dins lei mans, au dintre de son lotjament de Nagoya, s’es demandada mai seriosament que jamai : « Perque aquelei gents son tant braves amé ieu ? »
« Ai rèn trobat dins lei conversacions o leis escrichs de mei collègas, que que siegue parier a mon experiéncia. Aqueu qu’estudiá l’alsacian a agut de mau per far vertadierament coneissença amé de gents ; aquelei qu’estudián lo catalan son regardats coma de gents que fan quauqua ren de normau, pas mai. Mai ieu, me siáu demandada : « perqué siáu totjorn un pauc tròp bèn aculhida ? perqué, totei, me gastatz ? Perque siáu totjorn benvenguda am’aquela bèla convivéncia ? »
Longtemps a fach que de passar, pron silenciosa, per estudiar nòstra lenga, nòstrei costumas, nòstre revelh. L’invèrn passat, pasmens, la tèsta dins lei mans, au dintre de son lotjament de Nagoya, s’es demandada mai seriosament que jamai : « Perque aquelei gents son tant braves amé ieu ? »
« Ai rèn trobat dins lei conversacions o leis escrichs de mei collègas, que que siegue parier a mon experiéncia. Aqueu qu’estudiá l’alsacian a agut de mau per far vertadierament coneissença amé de gents ; aquelei qu’estudián lo catalan son regardats coma de gents que fan quauqua ren de normau, pas mai. Mai ieu, me siáu demandada : « perqué siáu totjorn un pauc tròp bèn aculhida ? perqué, totei, me gastatz ? Perque siáu totjorn benvenguda am’aquela bèla convivéncia ? »
« E me laissan jamai pagar mon gòt ! »
Dans ce recueil d'expériences de sociolinguistes japonais, son texte insiste sur son rapport sentimental à l'occitan (photo XDR)
Assetada sus una radassiera dau bèu musèu Fabre de Montpelhier, per una entrevista, enviròutada dei telas de mestres italians dau sègle XVII, dins un amolonament de descendas de crotz, d’adoracions de pastres o de Dieus grecs crebant lei nívols, nòstra professora de Lenga e Civilisacion Francesa de l’Universitat Municipala de Nagoya sotalinha lo fach que rende segura la consideracion de tot Occitan per sa persona : « e me laissatz jamai pagar mon gòt, quand anam a la beguda ! »
La question es venguda alòr qu’« èri a alestir un tèxte que me faliá escriure per un libre d’universitaris, una souca de sociò linguistas que, coma ieu, estudián lengas e culturas au defòra de Japon, en Africa o en Asia ».
Una bòna part de son article, dins lo libre de l’Universitat, li es consacrada, an aquel estatut especiau que nosautres li donam naturalament. Aqueu tròç, "Que vòu dire una lenga coma «patrimòni» ", nos semblariá ren qu’une tiera de paginas cubèrtas de signes japonés. Mai ela, li ditz « coma es agradiu per ieu, que siáu jamai qu’una Japonesa normala e anonima au mieu, d’èstre convidada a dormir aquí, d’èstre acompanhada per visitar ailà… ne’n siáu urosa segur, mai de temps en temps me demandi : « perqué » ? Ai ren fach per lo meritar. »
La question es venguda alòr qu’« èri a alestir un tèxte que me faliá escriure per un libre d’universitaris, una souca de sociò linguistas que, coma ieu, estudián lengas e culturas au defòra de Japon, en Africa o en Asia ».
Una bòna part de son article, dins lo libre de l’Universitat, li es consacrada, an aquel estatut especiau que nosautres li donam naturalament. Aqueu tròç, "Que vòu dire una lenga coma «patrimòni» ", nos semblariá ren qu’une tiera de paginas cubèrtas de signes japonés. Mai ela, li ditz « coma es agradiu per ieu, que siáu jamai qu’una Japonesa normala e anonima au mieu, d’èstre convidada a dormir aquí, d’èstre acompanhada per visitar ailà… ne’n siáu urosa segur, mai de temps en temps me demandi : « perqué » ? Ai ren fach per lo meritar. »
Non, l’occitan es pas ensenhat au Japon
Remise du prix Vouland en mai 2004. "Au fond je n'avais rien fait véritablement encore" (photo MN)
La joina professora se demanda en veritat se seriá pas simplament un simbòle, la sola Japonesa au monde atrivada per la lenga e la cultura occitana ? E perqué denegar qu’es una partida de la veritat ? Mai qu’un simbòle, Naoko Sano es deja auçada dins l’òrdre de la mitologia.
« La lenga occitana es ensenhada au Japon, per una professora, Naoko Sano ! Es adonc qu’es una lenga qu’amerita de consideracion, e li a qu’en França que l’Estat la vòu pas considerar ! » Mai que d’un còp l’ai ausida aquela afirmacion, dicha am’ assegurança.
Es pasmens pas verai. Naoko vòu restablir la veritat. « Ensenhi lo francés a d’estudiants que m’entendon li parlar de la lenga particulara e de l’istòria richa d’Occitania. Mai sas, lei lengas estrangieras atrivan pas lei Japonés, levat de l’anglés, e encara ! »
Ne’n es desolada, mai non, l’ensenhament de l’occitan au Japon es un mite. E la desena de legeires de nòstre site web, qu’au Japon rèstan dessus fins qu’a una miechora tot d’un còp, son benlèu, a Tokyo e dins lei prefecturas d’Aichi, d’Hiroshima e subretot d’Osaka, finalament que d’Occitans exilhats !
« La lenga occitana es ensenhada au Japon, per una professora, Naoko Sano ! Es adonc qu’es una lenga qu’amerita de consideracion, e li a qu’en França que l’Estat la vòu pas considerar ! » Mai que d’un còp l’ai ausida aquela afirmacion, dicha am’ assegurança.
Es pasmens pas verai. Naoko vòu restablir la veritat. « Ensenhi lo francés a d’estudiants que m’entendon li parlar de la lenga particulara e de l’istòria richa d’Occitania. Mai sas, lei lengas estrangieras atrivan pas lei Japonés, levat de l’anglés, e encara ! »
Ne’n es desolada, mai non, l’ensenhament de l’occitan au Japon es un mite. E la desena de legeires de nòstre site web, qu’au Japon rèstan dessus fins qu’a una miechora tot d’un còp, son benlèu, a Tokyo e dins lei prefecturas d’Aichi, d’Hiroshima e subretot d’Osaka, finalament que d’Occitans exilhats !
L'anglés per parlar a totei, l'occitan per escambiar amé quauqu'un
Avec Regina et Joan Pèire Baquié à Carcassonne en 2009 (photo XDR)
Se’n mòstra desolada, Naoko, mai meme seis estudiantas la comprenon pas. En febrier, alòr que veniá de passar d’oras dins un avion am’un grop que menava au rescòntre de Montpelhier, avans que d’anar a Paris, mai que d’una li a dich : « dòna, perque apprendre una lenga tant pauc parlada, que vos servirà de ren !? »
Per ela, la nocion d’utilitat, la pòu pas vèire coma aquò. « Li ai respòndut : « La lenga occitana m’es la mai utila de totei, me duerbe de pòrtas que jamai degun autre Japonés podriá durbir. Amé l’anglés podriáu segur parlar amé tot lo monde. Mai perqué faire ? Amé l’occitan pòdi parlar amé de personas precisas. M’a permés de rescontrar de gents tant interessants coma originaus. Sensa la lenga occitana, jamai auriáu poscut descubrir lo país en companhia de gents amistadós. L’anglés m’auriá permés de parlar amé tot lo monde, es verai, mai l’occitan me permete de parlar amé quauqu’un. E aquò nos fa una bèla diferéncia. »
Per resumir, se se pòu, Naoko Sano ditz, e a escrich dins aquel article legit per sei collègas, espantats, que « l’occitan es per ieu una istòria d’amor ». E se ne’n fa mestier, es qu’aima aqueu mestier.
Per ela, la nocion d’utilitat, la pòu pas vèire coma aquò. « Li ai respòndut : « La lenga occitana m’es la mai utila de totei, me duerbe de pòrtas que jamai degun autre Japonés podriá durbir. Amé l’anglés podriáu segur parlar amé tot lo monde. Mai perqué faire ? Amé l’occitan pòdi parlar amé de personas precisas. M’a permés de rescontrar de gents tant interessants coma originaus. Sensa la lenga occitana, jamai auriáu poscut descubrir lo país en companhia de gents amistadós. L’anglés m’auriá permés de parlar amé tot lo monde, es verai, mai l’occitan me permete de parlar amé quauqu’un. E aquò nos fa una bèla diferéncia. »
Per resumir, se se pòu, Naoko Sano ditz, e a escrich dins aquel article legit per sei collègas, espantats, que « l’occitan es per ieu una istòria d’amor ». E se ne’n fa mestier, es qu’aima aqueu mestier.
Es un libre japonés que l'a endralhada vèrs l'occitan
Une conférence, lieu et date indéterminés (photo XDR)
Lo rapòrt de l’amiga japonesa amé lo país nòstre comença a la fin deis annadas setantas, quand, per lo premier còp, ven au nòstre… enfin, quasi. Acompanha sei gents a Paris, onte son paire, delegat dei camins de fèrri japonés en França, ocupa un pichon burèu. Plueja e Torre Eiffel, vaquí son univèrs. Conèisse pas encara ni farandolas nimai lei calandretas. A pas manco dètz ans quand s’entòrna, après tres ans en França.
Lo segond episòdi se debana en 1991. « Veniá de morir Fujio Sugui (1921-91), qu’aviá traduch en japonés Mirèio e Memòri e Raconte, lei poèmas d’Aubanel e tot aquò amé fòrça comentaris. Un òme qu’èra especialista de literatura occitana de l’edat mejana, en particulier de « La cançon de Santa Fe ». Era an’aqueu moment que descubrèri aquela literatura ».
Mai es dins lo libre d’un linguista japonés, « Lengas e Estats » que s’entreva de la situacion de nòstra lenga minorisada, que descuèrbe l’ordonança de Villers-Cotterêts e una carta de la situacion linquistica francesa. « Coneissiam pas internet alòr, per anar mai luenh me faliá partir ».
Lo segond episòdi se debana en 1991. « Veniá de morir Fujio Sugui (1921-91), qu’aviá traduch en japonés Mirèio e Memòri e Raconte, lei poèmas d’Aubanel e tot aquò amé fòrça comentaris. Un òme qu’èra especialista de literatura occitana de l’edat mejana, en particulier de « La cançon de Santa Fe ». Era an’aqueu moment que descubrèri aquela literatura ».
Mai es dins lo libre d’un linguista japonés, « Lengas e Estats » que s’entreva de la situacion de nòstra lenga minorisada, que descuèrbe l’ordonança de Villers-Cotterêts e una carta de la situacion linquistica francesa. « Coneissiam pas internet alòr, per anar mai luenh me faliá partir ».
Dos viatges cada an au nòstre per s'implicar
"Je suis née à Tokyo, où l'on est anonyme; et c'est un bonheur de ne pas l'être". A Arles en juillet 2005 pour un débat sur le thème "vivre et travailler au pays" (photo MN)
L’an d’après lo projèct es arrestat, s’agís de s’entornar en França per estudiar l’occitan. « Montpelhier prepausava leis estudis lei mai complets ». La totala : literatura de l’edat mejana, literatura modèrna, dialectologia, istòria, lingüistica, fonetica, « e subretot la sociolinguistica ».
Li passa l’annada 92-93, puei li tornarà en 96-97 per milhorar sei coneissenças. Après, nos es venguda, en generau dos còps l’an, a estudiat mai que d’una situacion linguistica, e aquelei darrièreis annadas fins qu’ai Valadas d’Italia.
L’avem vista marchar amé la Chambra d’òc en 2010, manifestar per l’occitan a Besiers en 2007, participar ai debats arlatencs de Convivència en 2005… Naoko Sano, per gardar un imatge car ai Japonés, es esperada au país coma lo refloriment dei cereisiers.
Siam segurs que tornarà. Dins un monde marcat per l’instabilitat e la precaritat, lei vesitas de l’afogada dau levant son una valor segura de continuitat.
Li passa l’annada 92-93, puei li tornarà en 96-97 per milhorar sei coneissenças. Après, nos es venguda, en generau dos còps l’an, a estudiat mai que d’una situacion linguistica, e aquelei darrièreis annadas fins qu’ai Valadas d’Italia.
L’avem vista marchar amé la Chambra d’òc en 2010, manifestar per l’occitan a Besiers en 2007, participar ai debats arlatencs de Convivència en 2005… Naoko Sano, per gardar un imatge car ai Japonés, es esperada au país coma lo refloriment dei cereisiers.
Siam segurs que tornarà. Dins un monde marcat per l’instabilitat e la precaritat, lei vesitas de l’afogada dau levant son una valor segura de continuitat.
La question qu'elle est seule à poser : « l'ai-je bien mérité ? »
Per ela es pas tant aisat. Anetz pas crèire que son a gratis lei bilhets de Japan Airlines ! « Ma fista ! Ai organisat ma vida per venir au vòstre dos còps l’an, au nivèu financier tanben. A Nagoya siáu pas proprietària de mon lotjament, e ai ges de veitura ».
A son retorn au Japon, li a totjorn un libre d’alestir. Vos ne’n rementatz ? En 2007 publicava un vocabulari occitan-japonés ; e l’an d’après Una lenga en chami, per dire la tòca deis Occitans d’Italia. L’avetz legit dins vòstre jornau.
Tot aquò auriá poscut li valer lo Prèmi Vouland, en Avinhon. S’agísse d’un prèmi de quauquei milliers d’€uròs qu’aqueu capitani d’industria a vòugut per lei joines de mens de trenta ans que fan respelir la lenga nòstra, e qu’atribuisse la Fondacion, qu’eiritava de sei richessas.
« Pasmens, aqueu prèmi l’ai agut qu’aviáu mai de trenta ans, e encara ren publicat vertadierament! » Totei aquelei qu’an participat a la ceremonia de mai 2004, dins lo jardin de la Fondacion, se rementan d’un moment urós. Lei fòtos va dison pron : tot lo monde fa boqueta, e se ditz qu’a la Naoko, tot li sorritz. Ela, dins un ensems blau tendre, encantada, se laissa vèire radiosa.
A son retorn au Japon, li a totjorn un libre d’alestir. Vos ne’n rementatz ? En 2007 publicava un vocabulari occitan-japonés ; e l’an d’après Una lenga en chami, per dire la tòca deis Occitans d’Italia. L’avetz legit dins vòstre jornau.
Tot aquò auriá poscut li valer lo Prèmi Vouland, en Avinhon. S’agísse d’un prèmi de quauquei milliers d’€uròs qu’aqueu capitani d’industria a vòugut per lei joines de mens de trenta ans que fan respelir la lenga nòstra, e qu’atribuisse la Fondacion, qu’eiritava de sei richessas.
« Pasmens, aqueu prèmi l’ai agut qu’aviáu mai de trenta ans, e encara ren publicat vertadierament! » Totei aquelei qu’an participat a la ceremonia de mai 2004, dins lo jardin de la Fondacion, se rementan d’un moment urós. Lei fòtos va dison pron : tot lo monde fa boqueta, e se ditz qu’a la Naoko, tot li sorritz. Ela, dins un ensems blau tendre, encantada, se laissa vèire radiosa.
A Nîmes en février 2013. Naoko Sano retrouve des enseignantes d'occitan durant un voyage scolaire (Photo Lise Gros DR)
Chasque generacion fa naisser un cercaire japonés dins lo domeni occitan
A Avignon en 2004 pour la Santo Estello, juste avant de discourir sur la continuité de la recherche sur la langue occitane au Japon (photo MN)
Pasmens, alòr qu’au calabrun d’ivèrn, s’enanam dau musèu Fabre, me ditz : « èri pas tant onorabla coma aquò ! Aviáu publicat una comunicacion sus la continuitat de la recèrca sus l’occitan au Japon despuei lo sègle XIX, pas mai, a l’escasença de la conferéncia ceremoniala per l’annada dau centenari dau Prèmi Nobel de Frederic Mistral. »
A chasque generacion un(a) Japonés(a) pòrta pèire a l’estudi de l’occitan au sieu ; e en Avinhon, Naoko Sano fasiá omenatge a sei rèires cercaires.
Ne’n es tant segura, Naoko Sano, l’amistat que vòlon bèn li far vèire totei aquelei gents, li sembla meravilhosa, mais l’amerita pas. Li sembla pas possible que, un còp evacuada tota mena d’exotisme, bòrd qu’après vint ans que vèn es tant coneissuda coma lo lop blanc au nòstre, es benlèu per sei qualitats umanas que, simplament, lo monde es urós de la vèire mai.
A chasque generacion un(a) Japonés(a) pòrta pèire a l’estudi de l’occitan au sieu ; e en Avinhon, Naoko Sano fasiá omenatge a sei rèires cercaires.
Ne’n es tant segura, Naoko Sano, l’amistat que vòlon bèn li far vèire totei aquelei gents, li sembla meravilhosa, mais l’amerita pas. Li sembla pas possible que, un còp evacuada tota mena d’exotisme, bòrd qu’après vint ans que vèn es tant coneissuda coma lo lop blanc au nòstre, es benlèu per sei qualitats umanas que, simplament, lo monde es urós de la vèire mai.
L’esperit de larguessa a 20 000 kms dau país dei trobadors
La jeune chercheuse a organisé sa vie pour effectuer deux voyages d'études et de rencontres par an (photo MN)
Pasmens, alucatz un pauc sus lo web, li trobaretz leis articles dei jornaus locaus que vos diràn que se defugisse jamai quand una professora li demanda de participar a un rescòntre amé seis escolans.
Pas un debat occitanista onte la trobam, que li participa pas, li donent un relèu novèu, l’agach dau defòra.
E reguinha pas quand s’agisse de sacrificar una après dinnada liura, rara au mitan d’un viatge d’acompanhament de seis estudiantas japonesas, per respondre ai questions d’un jornalista. Lo matin, l’aviá encara passat amé leis nistons d’una calandreta, qu’accompanhava per una sortida.
Naoko Sano se demanda perqué lo monde aquí li dona tant, e vei pas çò qu’ela dona au monde au nòstre. Son temps e sa vòlha. Totei aquelei causas que sa valor se carculan pas en €uròs, pas mai en yen, e que valon bèn mai.
Nimai que, dins un país ai antipòdis, qu’avèm de mau per lo comprendre, son esperit de larguessa espandisse la coneissença, e mai a la compreneson de la clau de nòstra cultura pròpria.
Pas un debat occitanista onte la trobam, que li participa pas, li donent un relèu novèu, l’agach dau defòra.
E reguinha pas quand s’agisse de sacrificar una après dinnada liura, rara au mitan d’un viatge d’acompanhament de seis estudiantas japonesas, per respondre ai questions d’un jornalista. Lo matin, l’aviá encara passat amé leis nistons d’una calandreta, qu’accompanhava per una sortida.
Naoko Sano se demanda perqué lo monde aquí li dona tant, e vei pas çò qu’ela dona au monde au nòstre. Son temps e sa vòlha. Totei aquelei causas que sa valor se carculan pas en €uròs, pas mai en yen, e que valon bèn mai.
Nimai que, dins un país ai antipòdis, qu’avèm de mau per lo comprendre, son esperit de larguessa espandisse la coneissença, e mai a la compreneson de la clau de nòstra cultura pròpria.
Article écrit en graphie classique avec les suggestions lexicales d'Alan Barthélemy.