La pastorala de craònas

(Fa negra nuech.De sordats son dins una trencada, lei pès dins la fanga, estransinats còntra la paret. Mudan pas. Subran, n’i a un que bada.)
« S abètz, adès, ailamondaut, ai vist una estèla qu’èra tota esbrilhaudanta… »
-          De que vòs que mi fague ton estèla… Ieu fau gingin aquí… Ai freg e ai paur…
-          Òc, mai…
-          Mai que ?
-          E mai ieu ai freg e ai paur, e fau gingin, mai aquela estèla nos ditz que devèm nos enregar dins son endrechiera, qu’ailà l’i aurà un miracle…
-          Un miracle ? Lo miracle es que sieguem pas encara mòrt ! Nos ensenha l’estèla, que devèm anar dins una granja de Craònas…
-          Aquí onte t’an tuat tant de collègas ? Mai, que riscam de plus ? L’i anam totei que veirem ben !
(Toteis ensems lei sordats cridan : « Que riscam de mai ? Anem-l’i ! Zo ! » E parton ambé de lantèrnas sornas. A flor e mesura de sordats dei trencadas s’agropan e lei sègon.)
 
« E tu, Mamadó, vènes tanben ambé nautrei ? Que parèis qu’es pas de ta religion, lo ninet qu’es anonciat a Craònas ? »
-          De que fa ? Totei leis òmes son-ti pas fraires ?
-          Es pas çò que me sembla, que seriam  puslèu fraires ambé lei garris e lei pevolhs que nos roigan e nos ponhon dins aquelei caunas fangosas que nos sèrvon d’ostaus !
-          Ata ! Mai espinchatz ! Aquí, l’i a d’autrei sordats que se recampan…
-          E vènon ambé nautres… Son d’Alemands !
-          E òc, que siam d’Alemands ! Ieu vèni de Wurtemberg, sabètz, parli parier de vautrei, que nos cochèt vòstre rèi censament « soleu » qu’èra una brava bordilhassa, estent qu’eriam d’uganauds e qu’eriam pas de sa religion !
-          Siam totei d’òmes, e adonc de fraires ! Cu s’entracha de saupre quina es la color de nòstra pèu quand aquí, siam tota la chuerma a gafolhar dins la moscalha ? E que nos còntan qu’aquest qu’es dins la trencada d’en fàcia es un barbar ?
-          Òc ! Anem totei a Betelem, a Craònas, qu’es coma aquò que sònan aquí Betelem !

(Ara, l’i a un fube de sordats tant francés qu’alemands que son en renguiera e caminan vèrs la granja onte, parèis, d’après l’estèla, un enfant-dieu seriá naissut. Peta plus, tot es silenciós, coma se la guèrra aviá calat. E a flor e mesura totjorn que mai d’òmes son a s’entierar dins la tropa.)
« Mai cu son aquestei dos òmes tot lisquets que semblan de milòrds e son  sapats a mòrt ? »
-          Nautrei, avèm pas de besonh d’èstre sapats per morir ! Un gòt d’aiga ardent avans l’assaut e basta… De cu parles ?
-          E bè, reluca-lei, aquestei vènon pas dei trencadas. Que non, vènon de sortir de son massapan qu’èra una autò.
-          Verai… As rason.
-          An d’estèlas sus lei margas… E mai an lo pitre flocat de tot plen de decoracions. Pas possible, aquò’s de monde dau gròs grum !
-          Tè, que vòs que siegan ? Son de generaus !
-          La bèla pròva, es qu’an pas de cascos ! Pas de besonh de casco que riscan pas de se faire tuar elei, que rèstan ben a la sosta e au caud dins lei fòrts de l’estat-major !
-          Mandan leis autres a l’adobador !
-          Pasmens, son nòstrei fraires !
-          Serián pas puslèu de frairàs ?
-          Mai l’i a un Francés e un Alemand !
-          Parier de nautres, que siam de Francés e d’Alemands de cotria.
 
« O ! Coma vos dison, a vautrei, lei generaus ? »
-          D’en premier, caporau, saluatz ! Que sabètz a cu parlatz ?
-          Es just çò que vos demandi !
-          Ieu, siáu lo generau Nivelle, encargat de traucar lei linhas enemigas e d’èstre victoriós !
-          E ieu lo generau Ludendorff, encargat de traucar lei linhas enemigas e d’èstre victoriós !
-          E bè, amb aquò siam bèus !
-          Coma ?
-          Ren, ren… Parlavi solet !
-          Mèfi de pas tròp parlar solet que m’agradan gaire lei sordats que se permeton d’aver d’idèas ! Un sordat es fach per obeïr, pas per aver d’idèas ! Que Ludendorff !
-          Segur ! Que devendriá la patria se lei sordats se metián a chifrar e aver d’idèas ! Que nautrei, siam lei varlets dei mèstres que nos ensenhan çò qu’es lo dever, e vautrei siatz nòstrei varlets ! Lo dever o la mòrt ! Deu èstre fusilhat aqueu que complisse pas son dever ! E lo premier dei devers es l’obeïssença ai mèstres, que !
-          Basta ! Sénhers generaus, qu’aquò nos empache pas d’anar a Betelem… Vos demandi excusas, vòli dire Craònas… 

(Fa avans la tropa dei sordats, Francés e Alemandas mesclats, ambé lei dos generaus qu’ara son bèus premiers a la menar bòrd qu’es son ròtle quand lei bombas petan pas. Sègon totjorn l’endrechiera marcada per l’estèla. Puei, destrian luenh luenh sus un crestenc, una grangeta. L’estèla s’es tancada dessús. Es dubèrt lo portau de l’estable. Entre un ase e un buou, dins una mena de brèç d’amarinas, l’i a un ninet tapat per una cubèrta tota traucada. A son caire, d’a genolhons, una dòna e un òme. Es lo belèm.)
 « L’i siam arribats a Craònas, enfin... Betelem, qu’es tot de figas…E lo vaquí l’enfant dieu naissut dins la pastria qu’es vengut per sauvar leis òmes ! Nos lo fau totei adorar, bravei collègas ! Que siam totei fraires e que deu finir aquesta guèrra òrra ! »
-          Totei d’a genolhons, que l’i a plus d’Alemands, de Francés, d’Occitans, de Senegalés, de Bavarés, de Catalans o de Còrses aquí, mai ren que d’òmes que se vòlon aimar !
-          Òc, guèrra a la guèrra, qu’es ren que per l’interès de quauquei marriàs que d’òmes fan de guèrras. E la fan faire ais autres qu’alevat  d’un sus un million, son lei paures que mòron per elei !
-          Plus de guèrra ! Mai per aquò, fau que l’interès de totei leis òmes passe avans l’interès dei gavats !
-          Pichon Jèsus, es çò que te venèm demandar aquí : fai que l’i ague la patz per totei !
(Toteis ensems, lei sordats cridan : «  Pichon Jèsus, fai que l’i ague plus de guèrra ! Siam totei fraires ! Volèm la patz ! Entornem-nos a l’ostau ! » Lei dos generaus se regardan. Semblan esbalauvits. Puei, subran, toi dos cridan : )
« Non ! Non ! Siam aquí per  la victòria ! Soleta còmpta la victòria e lo rastelatge de drapèus que recaptarem a Nòstra Dòna dei Victòrias ! Victòria, Victòria, que Dieu es ambé nautres ! Dieu es ambé nautres ! E vautrei, la peissalha que siatz la bordilha dei batalhas,  volètz desertar e traïr la santa patria ! Vos condamnam a èstre fusilhats ! »

Craonne, bourgade de Picardie, théâtre de très durs affrontements, idiots (il s’agit de prendre, perdre et reprendre un village parce que c’est le seul point bâti sur la ligne de front, sera le point de départ des mutineries du printemps 1917. La chanson de Craonne y fait bien sûr référence. Chantée sur un air de Jean Sablon par les poilus, elle finit ainsi :
 
Ceux qu’ont l’pognon, ceux-là r’viendront,
Car c’est pour eux qu’on crève.
Mais c’est fini, car les troufions
Vont tous se mettre en grève.
Ce s’ra votre tour, messieurs les gros,
De monter sur l’plateau,
Car si vous voulez faire la guerre,
Payez-la de votre peau !