s' entendut, l’estat de la practica quodidiana de l’occitan dona gaire de rasons de se regaudir. Un còp aquò dich pasmens nos fai gaire avançar, ni per la pensada ni per l’accion. Se trobam dins un estat d’estabosiment, lei miltants de la lenga d'òc : sabèm pas per ont començar, e ont penjar nòstre lum.
D’annadas de temps, la mòda èra a la psicolingüistica ; ara son lei sciéncias cognitivas que son de mòda, mai s’interessan gaire a l’occitan. Pasmens, ni lei jornalistas, ni lei psicolingüists, ni lei neurosciéncias nos diràn coma ‘transmetre’ l’occitan.
Ai crenta que nos faugue comptar mai que mai sus nautrei ei nòstrei competéncias pròprias, nòstra conoissença dau terrenh, que cada situacion es distincta.
La question que vòli pausar emb’aquela cronica, es de se demandar de que parlem quand parlèm de transmission. En brèu d’un mes l’autre vos dirai que i a pas de solucion miracla.
Lo tractor parla pas òc
Parlem clar : transmetre, vòu tot dire e vòu ren dire. Laissatz me vos contar quauqueis anecdòtas reculhidas au fiu de mon trabalh etnografic en Provença.
La primiera : una granja, que li vivon de parents amb sa filha de sieis més, e lei parents de la maire. Lei grands s’interessan au ‘patois’, que parlan. Fan partida d’un grop locau que s’acampa cada setmana per lo parlar. Quand li demandi se van parlar a la pichona, la grand me respònd, espantada : « Mai comprendrà pas lo patois ! ». A sieis més, seriá estat estonant que comprenguèsse mielhs lo francés…
Seconda : en Droma, au collegi. Una maire d’escolan que vai entrar en seisena me ditz : « Es ben, lo pichon vai enfin posquer aprene l’occitan. Despuei lo temps que son grand li vòu parlar… Aviam totjorn dich que li parlèsse en francés, qu’èra mai important mai ara podrà enfin parlar amb lo grand ».
Tresena, en Droma mai : si demandatz quora a desapareissut lo patois, leis ancians vos repondràn que sabon pas tròp. Après la guerra de 14...o quand lei tractors replacèron lei bèstias ; « lo chivau parlava pas francés », me diguèt recentament un paisan de 96 ans. Lo tractor, se’n batiá.
Transmetre significa de causas diferentas, segon que son parents, grands, segon quand nasquèron, e son mitan sociau. Nautrei, militants de l’occitanisme, avèm pasmens, me sembla, una idèa pron precisa, au mens en aparéncia. Volèm que leis enfants aprengan l’occitan e lo sachèsson utilizar. Mai volèm tanbèn que lo parlon d’un biais accèptable. Es aquí que lei gats se penchinan : acceptable per quau ? Segon quinei nòrmas ? E parli aquí pas solament d’estandard lingüistic mai tanbèn de nòrmas socialas. Dins quinei contèxts, coma e amb quau ?
Nòstrei biais de considerar la transmission nos vènon de fach de nòstrei biais de considerar lo lengatge.
Parlarai aquí brevament de doas ideologias lingüisticas europencas. La premiera es aquela que vei lo lengatge coma una entitat : l’occitan es "x", s’arrèsta onte comença la lenga "y", se pòt botar dins un diccionari e una gramatica.
Qu’aquela concepcion dau lengatge siegue recenta istoricament e minoritària entre lei pòples dau planèta cambia pas grand causa, es dins aquela ideologia que vivèm.
La seconda, pòrta sus la comunicacion. Avèm despuei au mens lei Grecs ancians l’idèa que la comunicacion es una operacion d’encodatge e de decodatge : ai una pensada dins mon cervèu, la transfòrmi en lengatge, es decodada dins lo cervèu de l’interlocutor e arriba tau coma ieu l’aviáu concebuda a l’origina.
Pasmens A es pas dins la tèsta de B, e B saup pas en que pensa exactament A quand emplega, diguem, la paraula ‘gat’. O ‘transmetre’. O qué que siegue. La comunicacion, es un pauc lo pati de fach. La transmission, es parier. Avèm idèa que transmetre una lenga, es transmetre un objèct, une ‘lenga’, d’un cervèu A a un cervèu B — coma un patrimòni. Mai non…
Estre d’un grope originau
Un còp liberats d’aqueles idèas, podèm començar de se dire que se capitam pas çò qu’aviam vougut au principi, pas es pas grèu. Pensar que transmetre, si fai pas solet. Que la comunicacion sembla puslèu quicòm coma de femnas, d’òmes, d’enfants, que fan grop(s), qu’interagisson segon de modalitats que de còps son lei memei, de còps cambian :
De qué cambia, mi dirètz, de veire lei causas ansin ? Primier, a levar la culpabilitat.
Second, a se dire que cantar de cançons en occitan o contar d’istòrias dins un libre perqué sabèm pas faire aurre, es pas grèu, e es ja quicòm.
Tres, comprene qu’es pas una question de familha o d’escòla, mai de complementaritat entre espacis de socializacion. L’escòla pòt pas tot, la familha o leis associacions nimai.
Quatre, comprene qu’es pas la lenga que fau socializar, mai leis enfants, e mai generalament leis umans. Una lenga, es pas una entitat, se socializa pas.
Au còntre, podèm socializar leis enfants a de practicas culturalas qu’incluissan l’usatge de la lenga occitana, en multiplicant lei luòcs que s’ausís la lenga. Una cultura, es ren mai qu’aquò : que devètz saupre per éstre membre. Faire passar l’idèa que per éstre membre de çò que a nautrei compta fau parlar occitan, o podèm far. Mostrar qu’es important, qu’es fònt de plaser mai tanbèn d’una pensada originala, o podèm.
Multiplicar lei luècs de socializacion, o podèm. Que lei generacions quen vendràn vougan o pas n’èstre sòci, finalament es pas nòstre problema.
Jaume Costa
L’autor siguèt vici-president de l’IEO, ensenhèt tres ans l’occitan a Marselha e en Droma. Sociolingüista e antropològ dau lengatge, trabalhèt coma cercaire especializat dins lei lengas minorizadas a Lyon e Oslo. Ara ensenha a l’universitat Sorbona Nòva a París, es director adjonch de l’unitat dau CNRS LACITO (Lengas e Culturas a Tradicion Orala). Se pòt contactar a l’adreiça seguenta : james.costa@sorbonne-nouvelle.fr
Aquela cronica siguèt premier publicada dins l'Aquò d'Aquí mesadier n°319 d'octòbre 2019.