Guiu Garnier : « en 1982 son lei sindicats qu’endraïèron l’ensenhament de la lenga »

Guiu Garnier, as endraïat l’ensenhament public dau provençau dins Bocas dau Ròse. Mai tu, parla nos de ton endraïament professionau.
Ai acabat ma vida d’ensenhaire a Selon, monte ère naissut. Despuei 1951 aviáu ensenhat a La Barben, Aiguièra ,Setema, Selon. Puèi, vengut  inspector, anère en Corsega, a Sartena, quatre ans de temps, puèi a Nions, vuech ans, monte fuguère susprès de pas ausir la lenga per carrièras. Enfin m’entornère au nòstre per trabalhar dins lei bàrris Nòrd de Marselha, quatre annadas, au Canet, ais Aigaladas, Sant Loís… avans que de m’entornar a Selon lei quatorge darrièreis annadas, fins qu’a ma retirada en 1989.
 
Coma s’es endraïat l’ensenhament organisat de la lenga ?
Eriam en 1982, alòr que lo poder, timidament aviá fa vèire una volontat d’ensenhar la lenga. Li aviá agut lo rapòrt Giordan que lo conselhava. Amondaut se ne’n parlava ai ministèris, d’ensenhar la lenga d’Oc .Mai, en veritat, es lo Sindicat Naciounau deis Institutors dei Bocas dau Ròse, alòr unica organisacion, qu’es vengut me querrre. Lei sindicalistas cercavon  un inspector que podiá engimbrar quauqua ren en provençau. Ère solet dau mestier dins lo despartament a parlar nòstra lenga.

Mai aviás jamai ensenhat l’occitan dins ta carrièra de mèstre ?
Parlave, que mei grands parlavon amé ieu, de cassa, de la vida païsana au sieu, a Cornilhon, pròche de Selon, e se sabiá.  Mai, per lo dire, a l’epòca que son venguts me querre, sabiáu meme pas que li aviá doas grafias per escriure la lenga . De mai, la lenga de mei grands èra pas aquela de l’escòla ! M’a faugut trabalhar. Puei, li a agut l’arribada de dos joines  inspectors, l’un occitanista, Alan Barthélemy, l’autre mistralenc, Alan Fournier a Miramas, que m’an ben ajudat.
 
Coma tot aquel ensenhament s’es organisat ?
Lei sindicats m’avián demandat d’engimbrar una organisacion, e l’Admenistracion m’a donat, ela, cinq mieg pòstes de « conselhiers » per  ajudar lei mèstres. Es coma aquò qu’avèm començats. Per ajudar tot aquela construccion avem alòr creat l’Aeloc, per assostar lei mèstres que començavan a trabalhar. Lei conselhiers visitavan lei classas, fornissián de materiaus  pedagogics, ne’n emgimbravan.... E tot aquò s’es fach en defòra de tota garrolha de grafia. Era un bòn començament.
 
Lo SNI a prepausat de conselhiers. Me remente pas de totei, mai li aviá Ana Maria Poggio, Guiu Agnes, Casanova, un mistralenc de Cabana que li disián Roulet, benleu que li aviá dejà Romieg Salamon. Èran cinq.  Èran « mèstres destacats ». Aviam ges de locau, e se reunissiam a l’Escòla Normala de-s-Ais, totei lei quinge jorns. Aquelei mèstres fasián sa classa lo matin, e l’après-dinnar anavan ajudar lei mèstres que volián ensenhar. Faliá alòr fabricar lo materiau pedagogic, e lei manuaus, qu’avian ren per trabalhar. L’empacha màger èra puslèu que, se l’i aviá d’ensenhaires volontaris. D’autrei, qu’aurián poscut ensenhar, lo fasián pas.

E tu, aviás totjorn parlat provençau ? Es que la lenga èra encara druda quand ères pichòt ?
La lenga, dejà dins leis annadas trenta, dau temps qu’ère pichòt, se parlava pus dins lei carrièras de Selon. Levat lei jorns de marcat, a l’entorn de la fònt monte lei païsans e lei negocians se rescontravan.  Dins lei vilatges, se nosautres lei joines parlaviam pas, lei gents, de mai de cinquanta ans lo parlavon totei. Aquò sieguèt verai fins qu’ais annadas cinquanta.
 
Son mei grands que me parlavan, a Cornilhon, monte chascun parlava la lenga per carrièras. Li ère lo dijòus e per lei vacanças. Amé mon grand  parlaviam de la cassa, dei vinhas, dau fen, e de totei leis òbras de la campanha. Gracias a mei grands ai parlat la lenga, quasiment dau breç, jusqu’en 1958, que mei grands son defuntats. Ma maire voliá pas me la parlar mai l’ausisiáu a son entorn..
 
A l’Escòla, dins aqueleis annadas 1930, es que la lenga s’ensenhava una briga ?
A l’escòla se  parlava pas provençau que l’escòla èra facha per ensinhar lo francés ! Mai ai capitat au mens dos mèstres que nos parlavan un pauc : un  a l’escòla elementària, l’autre au cors complementari, que sariá vuei lo collègi. Aquelei mèstres emplegavan lo provençau per nos explicar la gramatica francesa ; coma renconéisser lo participi passat per exemple. Per nos dire coma lo reconéisser en francès, s’ajudavan dau provençau. En veritat, degun a jamai enebit vertadierament de parlar provençau a l’escòla. Lei gens, elei, pasmens cresián qu’èra enebit.
 
A l’Escòla Normala i aviá lei cors dau Capolier Carle Rostaing.  Adonc, dins leis annadas cinquanta, la lenga nòstra èra ensenhada a l’escòla de la Republica. Aquò dich, Carle Rostaing que  veniá de la Facultat, èra pas fòrça escotat per lei joines mèstres.  Se, ensenhar la lenga sariá estat vertadierament enebit aquelei cors aurián pas poscut existitr. La « Coupo Santo » èra au programa  dau certificat. De mai, l’inspector d’Academia, Albert Payan, escriviá la prefací d’un libre per ensenhar lo Provençau. Mai la pression de la societat de segur, èra, la mai fòrta..

Pasmens tant ais annadas cinquanta coma ai trenta, li aviá una literatura, una difusion escricha dau provençau ?
Dejà, quand ère pichòt li aviá una trencadura entre lei felibres qu’escrivián entr’elei, e lei païsans que parlavan entr’elei. Per aquelei, lo francés èra la soleta lenga escricha. Mon grand disiá d’un que restava a Cornilhon : « Ailà, i a un colhon qu’escriu patoas! » Levat benlèu de Charloun Rieu, qu’èra mens captau que leis autres, escrivián, disián per « lei gents dei mas » mai lei gents dei mas lei  podián pas legir.
 
Ara qu’aperaqui 10 000 escolans aprènon la lenga a l’escòla dins Bocas dau Ròse, la lenga se parla pas mai pasmens, per carrièras. Maugrat que siás retirat despuei un quart de siècle, ton avejaire  per milhorar la situacion ?
 
L’escomessa es qu’ara, se li a quauquei gents que lo sabon parlar, degun lo parla en public, Degun a besonh de parlar provençau per se faire comprendre. Es aquí que faudriá faire un esfòrç. Parlar mai ! Dins lei cors d’adultes, la màger partida dei cors es de legir e traduire. E aquò fai pas parlar, avèm besonh per aquò de dialògue, de faire parlar leis escolans. Coma faire ? Pasmens la lenga…es ben la clau.. Es sa lenga que fa lo Provençau.